Ο εθισμός στα ψώνια, ή αλλιώς οι ψυχαναγκαστικές αγορές, είναι μία από τις πιο διαδεδομένες εξαρτήσεις. Είναι μία διαταραχή, που υποθάλπεται από τη διαφήμιση και το marketing, το οποίο μας υποδεικνύει τι είναι αυτό που θα μας κάνει ευτυχισμένους, ενώ ο την ίδια στιγμή ο υπερκαταναλωτισμός έχει γίνει μέτρο κοινωνικής αξίας.
Ο εθισμός στο shopping, δεν είναι καινούργια διαταραχή, αν και έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις τις τελευταίες δεκαετίες. Αναγνωρίστηκε ως διαταραχή στις αρχές του 19ου αιώνα και αναφέρεται επισήμως ως ψυχιατρική διαταραχή, στις αρχές του 20ου.
Σχεδόν όλοι μας σε κάποιο βαθμό ψωνίζουμε, όμως, μόνο το περίπου 6% του πληθυσμού των ΗΠΑ, έχει πραγματικό εθισμό στα ψώνια. Το φαινόμενο καταγράφεται συνήθως σε ανθρώπους στο τέλος της εφηβείας και την πρώιμη ενήλικη ζωή, ενώ συχνά συνυπάρχει με άλλες διαταραχές, όπως η χρήση ουσιών, οι διατροφικές διαταραχές, οι διαταραχές διάθεσης και άλλες ακόμα, όπως είναι οι αγχώδεις, ελέγχου των παρορμήσεων και οι διαταραχές προσωπικότητας.
Τι είναι αυτό που κάνει τη διαφορά μεταξύ των κανονικών αγορών, της περιστασιακής επιδειξιομανίας και του εθισμού στις αγορές; Όπως συμβαίνει με όλες τις εξαρτήσεις, τα ψώνια είναι ο κύριος τρόπος του ατόμου να αντιμετωπίζει το στρές, σε σημείο που τα άτομα που πάσχουν συνεχίζουν να ψωνίζουν , ακόμη κι όταν έχουν σαφώς αρνητικές επιπτώσεις σε άλλους τομείς της ζωής τους, όπως οικονομική ζημιά, ή καταστροφή στις σχέσεις τους. Το εξαρτημένο από τις αγορές άτομο αισθάνεται ανίκανο να σταματήσει ή ακόμη και να ελέγξει τις δαπάνες του.
Όπως και με τις υπόλοιπες εξαρτητικές συμπεριφορές, ο εθισμός στο shopping είναι μια αμφιλεγόμενη έννοια. Πολλοί ειδικοί αποφεύγουν να υποστηρίξουν την άποψη ότι τα υπερβολικά έξοδα για ψώνια, αποτελούν συγκεκριμένο εθισμό, υποστηρίζοντας ότι στον αληθινό εθισμό πρέπει να εμπλέκεται μία ψυχοτρόπος ουσία, η οποία να προκαλεί συμπτώματα, όπως η φυσική ανοχή ή η απόσυρση από τις δραστηριότητες.
Και η επιστημονική διχογνωμία διευρύνεται: Κάποιοι λένε ότι θα πρέπει να θεωρείται εμμονική – ψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), άλλοι διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων (όπως είναι η παθολογική χαρτοπαιξία), ή διαταραχή διάθεσης (όπως η κατάθλιψη) ή εθισμός. Εχει γίνει η πρόταση, επίσης, μαζί με την κλεπτομανία (ψυχαναγκαστική κλοπή) και την περιστασιακή διατροφική διαταραχή (BED), να ενταχθεί στις παρορμητικές – καταναγκαστικές διαταραχές.
Υπάρχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσα στον αγοραστικό εθισμό και τις άλλες εξαρτήσεις. Όπως στις τελευταίες, έτσι ο εθισμένος στο shopping βρίσκεται κάποια στιγμή αντιμέτωπος με υπέρογκα έξοδα από τις αγορές του, υπερχρεωμένες πιστωτικές κάρτες, ενώ εκτός από χρήμα, οι εθισμένοι αφιερώνουν σ’αυτή τη δραστηριότητα σημαντικότατο χρόνο. Οι πραγματικές δαπάνες είναι προαπαιτούμενο για να περιγραφεί το shopping, ως εθισμός. Το να κοιτάς απλώς τις βιτρίνες δεν είναι.
Όπως και με τις άλλες εξαρτήσεις ο εθισμός τις αγορές έχει τελετουργικό και συνήθως ακολουθείται από την εθιστική συμπεριφορά, να κάνει κανείς υπερβολικές σκέψεις για ψώνια, να προγραμματίζει ταξίδια με σκοπό τις αγορές, αλλά και η ίδια η συναλλαγή και εμπορική πράξη, συχνά περιγράφεται ως ευχάριστη ή ακόμα και εκστατική, σαν να είναι ανακουφιστική από τα αρνητικά συναισθήματα. Στο τέλος, ο αγοραστής συντρίβεται σχεδόν πάντα, από αισθήματα απογοήτευσης, ιδιαίτερα με τον εαυτό του.
Οι ψυχαναγκαστικοί αγοραστές χρησιμοποιούν τα ψώνια ως ένα τρόπο απόδρασης από τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουν, όπως η κατάθλιψη, το άγχος, η πλήξη, οι αυτοκριτικές σκέψεις και ο θυμός. Δυστυχώς, όμως, η απόδραση αυτή δεν κρατάει πολύ, γιατί οι άσκοπες αγορές απλώς συσσωρεύουν αχρησιμοποίητα πράγματα, ενώ οι εξαρτημένοι θα πρέπει να αρχίσουν σύντομα να σχεδιάζουν το επόμενο αγοραστικό τους ξεφάντωμα για να νοιώσουν και πάλι καλά. Οι περισσότεροι αρέσκονται στο μοναχικό shopping, αν και κάποιοι απολαμβάνουν να έχουν και παρέα. Σε γενικές γραμμές, όμως, οι περισσότεροι ντρέπονται και νοιώθουν αμήχανα να ψωνίζουν παρέα με ανθρώπους που δεν μοιράζονται το ίδιο πάθος για τα ψώνια.
Επιστημονική έρευνα αποδεικνύει ότι περίπου τα 3/4 των ψυχαναγκαστικών αγοραστών είναι πρόθυμοι να παραδεχθούν ότι η εμμονή τους στο shopping είναι μία προβληματική συμπεριφορά, ειδικά στους τομείς που επηρεάζουν τις σχέσεις τους και τα οικονομικά.
Φυσικά αυτό αντανακλά την προθυμία των ατόμων που συμμετέχουν στην έρευνα να παραδεχθεί τελικά την ύπαρξη προβλημάτων. Πάντως, αν και δεν είναι ακόμη καλά τεκμηριωμένο, οι ψυχαναγκαστικοί αγοραστές δεν φαίνεται να ανταποκρίνονται καλά σε μια σειρά από θεραπείες, όπως είναι τα φάρμακα, τα βιβλία αυτοβοήθειας , ή οι ομάδες αυτοβοήθειας , ή στην οικονομική συμβουλευτική και τη γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία (CBT).
Αν πιστεύετε ότι μπορεί να έχετε ένα εθισμό ψώνια, να το συζητήσετε με το γιατρό σας. Μπορεί, επίσης, να σας φανεί χρήσιμο να ζητήσετε οικονομικές συμβουλές, ειδικά εάν είστε υπερχρεωμένοι με άσκοπες δαπάνες, ενώ πολύ καλή συμβουλή είναι να φροντίσετε να μην έχετε μπλόκ επιταγών και πιστωτικές κάρτες, καθώς η πρόσβαση σ’αυτού του τύπου τις «ευκολίες» και η εύκολη πρόσβαση στην χρηματοδότηση, τείνει να τροφοδοτεί τον εθισμό.
Να βγαίνετε για ψώνια μόνο με φίλους ή συγγενείς που δεν είναι ψυχαναγκαστικοί αγοραστές είναι επίσης, μία καλή ιδέα, με δεδομένο ότι μπορεί να σας βοηθήσουν να περιορίσετε τις δαπάνες σας. Το να βρείτε, επίσης, εναλλακτικούς τρόπους για να απολαμβάνετε τον ελεύθερο χρόνο σας, είναι απαραίτητο, ώστε να «σπάσει» ο κύκλος των εθιστικών αγορών, ως ο μόνος τρόπος για να ασθανθείτε καλύτερα για τον εαυτό σας. Θυμηθείτε, ότι είστε ένα σημαντικό πρόσωπο, ανεξάρτητα από το πόσο πολλά ή πόσο λίγα έχετε στην κατοχή σας, ή καταναλώνετε.